Cıva kirliliği

Cıva doğada bozulmaz, kolayca buharlaşır ve atmosferde uzun mesafeler kat ederek yerel, bölgesel ve küresel kirliliğe neden olur.

Termik santral, demir çelik cevheri/hurdası ve bakır cevheri gibi büyük yakma tesislerinde kömür, cevher ve hurda içinde bulunan cıvanın yüksek sıcaklıkla yanması/yakılması sonucu uçucu hale geçen cıva olarak bacadan atmosfere salımlanır.

Cıva, klasik baca gazı arıtma sistemleri ile arıtılamaz.

Yeterli baca arıtmasının yapılmadığı termik santral, demir çelik tesisleri, bakır cevheri işleme tesisleri gibi tesislerinden salımlanan cıvanın toprakta veya yüzeysel sularda birikmesi sonucu cıva yüksek konsantrasyonlara çıkabilir.

Büyük yakma tesislerinden salımlanan cıva, havada -dünya çapında- dağılır. Rezervuarlara, nehirlere, göllere ve okyanusa doğru yayılır.

Cıva çevreye doğal yollardan ve endüstriyel madencilik, kimyasal ve gübre üretimi, atık ve erimiş metal gibi endüstriyel kaynaklardan salımlanabilir.

Başta termik santraller olmak üzere çeşitli yüksek yakma tesislerinden salımlanarak toprağa ve suya (dereler ve akarsular yoluyla deniz ve göllere) karışan her türlü cıva ve cıva bileşikleri, anaerobik ve aerobik şartlarda bakteriler ve kimyasal reaksiyonlarla çok toksin form olan mono veya dimetil metil cıva bileşiğini dönüşürler.

Cıva ve bileşikleri, küçük organizmalar (plaktonlar gibi) tarafından absorbe edilir. Küçük canlılar, küçük balıklar tarafından yendiğinde ağır metaller (metil cıva gibi) büyük balık vücuduna geçer ve balıkların dokusunda birikmeye devam eder.

Zamanla metil cıva seviyesi en üst değere ulaşır. Metil cıvalı balıklar, insanlar tarafından yendiği zaman vücuda giren metil cıva kana karışır ve kan tarafından absorbe edilir.

Su ortamında mikroorganizmalar cıvayı, metil cıva adı verilen oldukça toksik bir forma dönüştürür.

Bu bakteri cıvanın "biyolojik olarak kullanılabilir" olmasını sağlar ve bunlar onu tüketen balıklar tarafından alınabilir.

Ülkeler, güvenli olmayan cıva kirliliği nedeniyle bazı tür balık tavsiyesi yayınlamaktadır. Türkiye'de de bu konuda acil çalışmalar yapılmalı ve kamuoyu ile paylaşılmalı. Bu tür çalışmalara periyodik olarak devam edilmeli.

Tipik olarak, bir balık ne kadar uzun yaşarsa ve ne kadar büyükse, etinde o kadar fazla cıva birikebilir.

Kral uskumru, kiremit balığı, orfoz, pisi balığı, beyaz ton balığı, kılıç balığı, köpek balığı, ışın, barramundi, gem balığı, portakal pürüzlü, yüksek düzeyde cıva içerebilir. Bu tür balıklar öncelikle incelemeye alınmalıdır.

Balıklarda cıva miktarı 1mg/kg (1 ppm)'dan yüksek olmamalıdır.

Cıva ile kirlenmiş balıklar yediğinde;

• Metil cıva, doğrudan en çok lipit veya yağ içeren organlara gider ve birikir. Her yaştan insanın beynine, kalbine, böbreklerine, akciğerlerine ve bağışıklık sistemine zarar verebilir.
• Cıva içeren balığı yiyen annelerin sütünde cıva bulunabilir.
• Metil cıva, beyinleri koruyan yüksek yoğunluklu hücrelerin neredeyse aşılmaz bir zarı olan kan-beyin bariyerini aşabilir.
• 

• Göbek kordonu: Metil cıva, fetüse ulaşmak için plasenta bariyerini geçer. Bir bebeğin beyni, vücudunda bulunan en yüksek lipid konsantrasyonlarına sahiptir.

  Beyinler: Metil cıva, beyinlerimizi koruyan yüksek yoğunluklu hücrelerin neredeyse aşılmaz bir zarı olan kan-beyin bariyerini aşabilir.

  Beyin yapıları halen gelişmekte olan fetüsler ve küçük çocuklar, özellikle metil cıva zehirlenmesine karşı savunmasızdır.

  Cıva, beyin nöron dejenerasyonuna neden olur ve beynin büyümesini öğrenme ve düşünmeyi engelleyecek şekillerde bozar.

  Cıva doğumdan önce ve sonra bebeğin beyin gelişimine zarar verebilir.

  Küçük miktarlarda cıvaya maruz kalmak, sinir, kardiyovasküler, bağışıklık ve üreme sistemlerini etkileyen ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.

• Cıva içeren fingusitler ve pestisitler tarım alanlarında kesinlikle kullanılmamalı. Bu konuda sıkı bir denetim yapılmalı.
•  
• Ülkemizde cıva geri kazanım tesislerinin kurulması özendirilmelidir.
• 26 Aralık 2020 Cumartesi

Kaynak: BundleHaber.com

Yazar: Prof Dr Mustafa ÖZTÜRK